De welvaartstaat zoals die nu in Europa bestaat, zal nog tijdens jullie leven instorten bij ongewijzigd beleid. Die boodschap gaf premier Bart De Wever (N-VA) dinsdagvoormiddag tijdens zijn gastcollege aan de UGent. Om het tij te keren, zegt De Wever dat Europa zijn prioriteiten op orde moet krijgen en ziet hij een rol weggelegd van een "voorhoede" van de Benelux-landen.

Tien jaar nadat hij al eens te gast was geweest voor het openingscollege van professor Carl Devos aan de UGent viel De Wever die eer dit jaar opnieuw te beurt, deze keer als premier. De Wever stelde vast dat zijn lezing rond migratie van tien jaar geleden intussen mainstreamdenken was geworden. En hij hield de studenten daarom voor dat ze de lezing die hij vandaag zou geven daarom maar beter ter harte nemen.

Somber beeld

De Wever schetste een somber beeld van de welvaartstaat zoals we die nu kennen in Europa. Het is de 'derde weg', die zich na de Tweede Wereldoorlog ontwikkelde, weg van communisme maar ook ongebreideld kapitalisme, maar "aan die periode komt na tachtig jaar een einde". De 'sokkel' van welvaart in dat model, waarop 'zuilen' gebouwd werden als ouderenzorg, ziekenzorg en armoedebestrijding, kan die niet langer dragen, klonk het. "Bij ongewijzigd beleid stort de welvaartstaat in, niet meer tijdens mijn leven, maar wel tijdens dat van jullie", besloot De Wever. Volgens hem hebben (linkse) politici te weinig oog voor de welvaartsokkel - waarbij sommigen zelfs pleiten voor 'degrowth' - en kijken ze alleen naar herverdeling, de 'zuilen' dus. "Ze denken dat het wel in o rde komt, maar het komt niet in orde."

Toen het vervolgens over de Belgische budgettaire situatie ging, zei De Wever dat we "met ons hoofd boven de afgrond hangen". "Niets doen en we vallen erin", zei hij. De Wever noemde de huidige situatie, met een steeds kleinere actieve bevolking en een steeds grotere groep gepensioneerden, iets dat we nooit eerder hebben meegemaakt. 

Oplossingen

De Wever somde mogelijke oplossingen op: langer werken, hogere productiviteit (ook door innovatie), meer mensen aan het werk (ook via een actief migratiebeleid) of minder overheidsuitgaven. Maar België is in niets van dat sterk, zei hij. Waarna De Wever de noodzaak beklemtoonde van lagere uitgaven en hervormingen, met het beperken van de werkloosheidsuitkering in de tijd en het terugdringen van langdurige ziekte zoals de arizonaregering doet. "We moeten wegkappen wat er niet hoort. En hopen dat er steengruis valt in de welvaartsokkel", zei hij. Alleen zo is het volgens hem mogelijk om de herverdelingszuilen te ondersteunen. "Dat niet doen, is het meest asociale dat je kan denken", aldus De Wever. 

De premier voorspelt dat we op 1 januari, wanneer de beperking van de werkloosheidsuitkering in de tijd ingaat, "beelden zullen zien waar we niet vrolijk van worden. "Er is daarmee te lang gewacht. Dan krijg je een harde bots en hoe langer je wacht hoe harder die is. Maar het is onhoudbaar om het niet te doen."

Om het tij te keren, zei De Wever dat we "al een eind op weg" zullen zijn met maatregelen van zijn regering, en eventueel ook van die van een volgende regering. Maar de ware inzet ligt volgens hem op Europees niveau. Zo moet Europa met een "succesvol migratieparadigma" komen. De EU moet ook zijn volle economische potentieel ontwikkelen, met onder meer een vervolmaking van de eengemaakte markt. Niet voor het eerst zei De Wever dat we een "handelsoorlog tegen onszelf" voeren, met onderlinge tarieven in de EU die hoger liggen dan die met de VS. Met het oog op innovatie, waarvoor Europa sterk achteroploopt tegenover de VS, wil De Wever ook een kapitaalunie. 

Voor De Wever zou de EU zich nog enkel daarmee moeten bezighouden. De EU heeft zich volgens hem veel verloren in het willen zijn van de "beleefdste, de meest klimaatvriendelijke". "Als onze prioriteiten op orde zijn, dan kan de rest ook. Doen we het niet, dan zijn we een vogel voor de kat."

Benelux

Europa moet dus tempo maken, klonk het. Maar als de EU - "geen sprinter, eerder een marathonloper" - niet snel genoeg gaat, kan België met enkele landen ook vooroplopen binnen Europa, en dan met name de Benelux-landen, zei De Wever. Die kunnen optreden als "voorhoede", een rol die ze ook in het verleden al opnamen voor Europese integratie. De Wever denkt aan integratie van bijvoorbeeld arbeidsmarkt en onderwijs. 

De Wevers boodschap was donker, maar hij zei zelf dat hij zweefde tussen "hoop en frustratie". Aan de studenten raadde de premier een portie vooruitgangsdenken aan, en historicus De Wever zei dat ook voor hen een "gouden eeuw" mogelijk was, zoals Gent die in de zestiende eeuw beleefde, een industriestad die het "tweede Manchester" werd genoemd, dankzij de textielindustrie. 

Een opvallend moment was er tot slot nog toen een student hem vroeg wat zijn grootste fout was geweest. "De grootste politieke fout was de onervarenheid waarmee we in de Zweedse regering zijn gestapt. De resultaten van de onderhandelingen waren te weinig en we hadden te veel vertrouwen in de loyale uitvoering van het regeerakkoord door de partners. De optelsom heeft ons - en het land - gekost", zei De Wever, die sprak over "leergeld" dat zich nu moet terugbetalen.