In twee cruciale adviezen zet de Orde van artsen alle ethische en deontologische principes op een rijtje wanneer het erop aankomt om te beslissen over leven of dood bij een pandemie. Wat met de zorgplicht, wat bij onvoldoende beschermingsmateriaal tegen een besmetting covid-19?

Alle middelen moeten absoluut ingezet worden voor voldoende beschermingskledij voor de zorgverleners. De vraag of artsen die geconfronteerd worden met nieuwe pandemieën, zich moeten blijven inzetten ondanks het gevaar voor hun eigen veiligheid en gezondheid is reeds gerezen bij de EBOLA- en SARS-epidemieën en bij de terreuraanslagen (1).

Artikel 39 van de Code bepaalt: “De arts verstrekt de vereiste zorg aan wie in nood verkeert. Hij neemt de nodige veiligheidsmaatregelen in acht voor zichzelf en anderen.”

Behandelplicht mits inachtneming veiligheid

De arts heeft een deontologische behandelings- en verzorgingsplicht. Bij een pandemie is zijn maatschappelijke rol primordiaal voor de gemeenschap. Dat betekent niet dat hij zijn eigen veiligheid en die van anderen buiten beschouwing moet laten.

Het dilemma waarvoor de arts geplaatst wordt, zijn menselijke plicht om hulp te bieden, en de bescherming van zijn integriteit, mag niet beperkt worden tot het bepalen van de waarde die overheerst. Men moet streven naar de vereniging van beide waarden.

De behandelingsplicht gaat gepaard met de maximale bescherming van de veiligheid en de toekomst van de arts en zijn naasten dit door geschikte hygiëne-, gezondheids- en maatschappelijke maatregelen. Zowel de betrokken arts als de zorginstellingen en de gemeenschap moet hierover waken.

Spreiding risico's

Een juiste spreiding van de risico’s, op een transparante, professionele wijze en in overleg met al de betrokkenen, is een maatregel die gerechtvaardigd is door respect, billijkheid en solidariteit met de gezondheidsberoepsbeoefenaars die blootgesteld worden aan gevaar bij de uitoefening van hun beroep.

Videoconsult

In deze uitzonderlijke omstandigheden moet bovendien maximaal gebruik gemaakt worden van de mogelijkheden aan informatie- en communicatietechnologie (tele- en videoconsultatie). De Orde zal erop toezien haar deontologische aanbevelingen inzake goede praktijkvoering aan te passen voor de aanwending van om het even welk middel dat kan bijdragen tot de medische behandeling van patiënten met beperking van fysiek contact.

Juridisch geldt van schuldig verzuim enkel sprake is als de persoon die geen hulp verleend heeft aan een andere persoon in ernstig en dreigend gevaar, kon helpen zonder ernstig gevaar voor zichzelf of voor anderen.

Wat als de nood aan beademingstoestellen de vraag overstijgt en wat als de arts behandelingsplicht heeft als het noodzakelijke materiaal om zich te beschermen tegen een besmetting van Covid-19 niet beschikbaar is?

Leven en dood bij te weinig beademingstoestellen

1/ Dan zegt de Orde: elke patiënt heeft, met eerbiediging van zijn menselijke waardigheid en zijn zelfbeschikking, het recht op een kwaliteitsvolle gezondheidszorg die beantwoordt aan zijn behoeften. Zolang mogelijk zal aldus gestreefd worden naar een gelijke behandeling van elke patiënt in nood.

Objectieve parameters, ethisch comité

Wanneer de hulpvraag evenwel het hulpaanbod overstijgt, zowel voor het aantal zorgverleners, als de medische apparatuur, moet het artsenteam op basis van objectieve parameters beslissen aan wie de schaarse middelen worden toegewezen. Een mogelijke ethische benadering bij  schaarste is het “veil of ignorance” van Rawls. Een onafhankelijk orgaan inschakelen dus zoals het ethisch comité van het desbetreffende ziekenhuis.

2/ Wat de plicht van de arts betreft om zorg te verstrekken als het noodzakelijke materiaal (o.m. mondmaskers) om zich te beschermen tegen een besmetting van Covid-19 niet beschikbaar is, herhaalt het bureau: schuldig verzuim vereist dat de persoon die geen hulp verleend heeft aan een andere persoon in ernstig en dreigend gevaar, kon helpen zonder ernstig gevaar voor zichzelf of voor anderen.

• Zie :
• Advies van 24 januari 2009 betreffende de “Behandelingsplicht”, Tijdschrift van de Nationale Raad nr. 125
• Advies van 15 november 2014 betreffende “Risico op schuldig verzuim – Ebola”, Tijdschrift van de Nationale Raad nr. 147

> Lees ook: UZ leuven met ethische richtlijn over opname intensive care bij overcapaciteit