Onderzoek van het Instituut voor Tropische Geneeskunde (ITG) op de infectieziekte leishmaniase heeft aangetoond dat door klimaatverandering nieuwe ziekten kunnen ontstaan. Doordat ecologische verbondenheden tussen parasieten en dierlijke gastheren verstoord geraken, springen pathogenen over naar nieuwe gastheren.

Het ITG doet al sinds de jaren tachtig onderzoek naar leishmaniase, een infectieziekte die veroorzaakt wordt door een parasiet en die zich verspreidt via zandvliegjes. De ziekte zorgt voor ernstige verminkingen aan de huid of de ingewanden, en kan leiden tot de dood.

Eerder dit jaar slaagde onderzoeker Frederik Van den Broeck erin om het volledige genoom van de parasiet te lezen. Die genetische informatie leert ons heel wat bij over het ontstaan en de verspreiding van nieuwe ziekten.

"Parasieten als deze zijn interessante modellen om het onstaan van nieuwe soorten in kaart te brengen", zegt Van den Broeck. "Dit komt doordat ze een intieme ecologische verbondenheid hebben met hun dierlijke gastheer, bijvoorbeeld een luiaard, en vector, de zandvlieg. Externe factoren zoals klimaatverandering of ontbossing kunnen deze ecologische verbondenheid destabiliseren. Dat resulteert vaak in een sprong van pathogenen naar nieuwe gastheren of vectoren."

In dit geval toonden de onderzoekers aan dat er uit de oude leishmania-soort in het vochtige Amazonewoud een nieuwe soort ontstond in de tropische loofbossen van de Andes. Dit gebeurde wellicht tijdens de laatste interglaciale periode zo'n 120.000 jaar geleden. Het klimaat was toen te vergelijken met ons huidige warme klimaat, waardoor de soort zich makkelijker kon verspreiden naar andere gebieden. Daarna kwam een lange periode van isolatie tijdens de ijstijd, waar het klimaat aanzienlijk kouder was. Als dergelijke periodes van isolatie lang genoeg duren, kan dit leiden tot een nieuwe soort.

Intussen bestaat leishmaniase al enkele eeuwen in Europa, vooral in de gebieden rond de Middellandse zee. De laatste jaren, door de opwarming van de aarde, komt ze steeds dichtbij. "Ook migratie en de manier waarop mensen leven en zich verplaatsen speelt een belangrijke rol in de verspreiding van leishmaniase", zegt Van den Broeck. "Sinds de jaren tachtig heeft de meest pathogene vorm van leishmaniase zich meer onder mensen kunnen verspreiden doordat ze om bepaalde redenen steeds dieper in de jungle doordrongen. Denk aan guerrillastrijders of drugshandelaars. Zo kwam de nieuwe soort terug in contact met de oude soort, wat aanleiding gaf tot een nieuwe lokale epidemie van leishmaniase. Omdat we over zo'n unieke collectie van parasieten beschikten, kunnen we heel duidelijk deze verbanden leggen."