Meer dan 5.000 personen zijn in 2024 gedwongen opgenomen in Vlaamse psychiatrische instellingen. Dat blijkt uit de jaarlijkse bevraging van Zorgnet-Icuro. Het gaat om een forse stijging van zes procent ten opzichte van het jaar voordien. De zorgkoepel vraagt zich bovendien hardop af of een nieuwe wet van kracht sinds begin dit jaar het tij kan keren.

In 2024 zijn 5.223 personen gedwongen opgenomen in de Vlaamse psychiatrie. Per dag gaat het om 14,3 gedwongen opnames. Zorgnet-Icuro spreekt over een forse stijging van zes procent ten opzichte van 2023. Het aantal gedwongen opnames blijft al enkele jaren stabiel op net minder dan 5.000. Opvallend: het is van de overgang van coronajaar 2020 naar 2021 geleden dat er sprake is van een gelijkaardige stijging. Destijds steeg het aantal opnames m et 5,3 procent van 4.735 naar 4.989.

Bij een gedwongen opname wordt een persoon tegen zijn of haar wil opgenomen in een psychiatrisch ziekenhuis. Het gaat om een beschermende maatregel die kan worden opgelegd door het parket. Er zijn geen cijfers beschikbaar over waarom iemand wordt opgenomen. "Ook voor ons is deze stijging dus koffiedik kijken", zegt Margot Cloet, voorzitter van Zorgnet-Icuro. "Door de jaren heen zien we echter wel een toename van agressie en druggebruik. De samenleving vraagt hiervoor fors op te treden, een verklaring kan zijn dat de parketten hierop ingaan."

Het aantal gedwongen opnames van kinderen en jongeren blijft stabiel op 233 in 2024, ten opzichte van 229 in 2023. De stijging in het totaal aantal opnames situeert Zorgnet-Icuro dus bijna volledig bij de volwassenen. Desondanks is het aantal opnames bij minderjarigen ten opzichte van 2019 (101) wel meer dan verdubbeld.

Vrijwillige behandeling onder voorwaarden

Sinds 1 januari 2024 is er een nieuwe wet van kracht die in theorie meer inzet op vrijwillige alternatieven. Zo kan de procureur ook een observatieperiode van 48 uur vragen in plaats van een gedwongen opname. Tijdens die periode stelt een interdisciplinair team een verslag op, waardoor het parket beter kan beslissen of er effectief een gedwongen opname komt of de persoon wordt doorverwezen naar de reguliere zorg. De wet bevat ook een andere nieuwe maatregel: de vrijwillige behandeling onder voorwaarden. In plaats van een opname stemt de patiënt in met een behandelplan, waar de rechter voorwaarden aan kan verbinden.

Amper uitgevoerd

De nieuwe maatregelen worden echter amper uitgevoerd, klinkt het. Omdat er geen vaste lijst is van psychiatrische ziekenhuizen die observaties doen, zorgt dit voor extra planlast bij die parketten, die vervolgens nog steeds overgaan tot tijdelijke aanhouding en gedwongen opname. Bovendien is er ook niet altijd voldoende personeel beschikbaar voor zo'n observatie, klinkt het bij Zorgnet-Icuro. Ook zouden psychiaters niet altijd durven kiezen voor een vrijwillige behandeling, omdat onduidelijk is wie medisch aansprakelijk is.

"We varen blind momenteel: er zijn geen cijfers beschikbaar over het aantal observaties. Er is nood aan data om de nieuwe wet te evalueren. We vragen aan de betrokken ministers de nodige instrumenten zodat de wet geen dode letter blijft, maar het aantal gedwongen opnames echt kan doen afnemen en de zorg kan versterken", besluit Cloet.

'Zorgwekkend'

Bevoegd minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke (Vooruit) zegt in een reactie dat de stijging van het aantal gedwongen opnames zorgwekkend is.  "De nieuwe wetgeving, die sinds begin dit jaar in werking is, beoogt net meer vrijwillige en tijdige hulp om dwangmaatregelen te vermijden. De implementatie vergt tijd en afstemming met het werkveld", klinkt het. 

De minister benadrukt bovendien dat de toename  de nood aan toegankelijke, preventieve geestelijke gezondheidszorg bevestigt. Hij trekt daarom 23,9 miljoen euro uit voor de versterking van crisis- en urgentiepsychiatrie in de netwerken Geestelijke Gezondheidszorg. "Deze middelen zijn gericht op de uitbouw van mobiele crisisteams, een betere opvang in spoedsituaties en een versterkte samenwerking met huisarts, politie en justitie", zegt Vandenbroucke. De uitrol van deze initiatieven loopt, maar moet nog worden versneld en breder verankerd op het terrein, klinkt het.